زندگینامه آیت‌الله شهید سید محمد حسینی بهشتی
آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی (۱۳۰۷–۱۳۶۰ش)، از برجسته‌ترین چهره‌های فکری، سیاسی و قضایی تاریخ معاصر ایران بود. او یکی از معماران اصلی نظام جمهوری اسلامی، نظریه‌پرداز در حوزه حکومت اسلامی و از مؤثرترین افراد در شکل‌گیری ساختارهای اساسی پس از پیروزی انقلاب به شمار می‌رفت. شهید بهشتی علاوه بر تخصص در علوم دینی، تحصیلات دانشگاهی خود را تا مقطع دکتری فلسفه ادامه داد و به زبان‌های انگلیسی و آلمانی نیز تسلط داشت. از ویژگی‌های بارز وی، برخورداری از تفکری نظام‌مند، قدرت مدیریتی بالا، نوگرایی در حوزه دین و اهتمام ویژه به آموزش، تربیت نیروی متعهد و آگاه بود. او در تدوین قانون اساسی، تأسیس حزب جمهوری اسلامی، و سامان‌دهی نهادهای قضایی جمهوری اسلامی نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کرد. سرانجام در ۷ تیر ۱۳۶۰، در فاجعه تروریستی دفتر حزب جمهوری اسلامی توسط گروهک منافقین، به همراه ۷۲ تن از یارانش به شهادت رسید و در تاریخ ایران به عنوان نماد مظلومیت، دیانت و عقلانیت انقلابی جاودانه شد.
تولد و نسب
سید محمد حسینی بهشتی در دوم آبان‌ماه ۱۳۰۷ خورشیدی در محله‌ی لنبان شهر اصفهان متولد شد. او در خانواده‌ای مذهبی و اهل علم پرورش یافت. پدرش، سید فضل‌الله بهشتی، از روحانیان شناخته‌شده اصفهان بود که در تربیت دینی فرزندانش اهتمام ویژه‌ای داشت. مادر وی نیز از خاندان علمای برجسته‌ی اصفهان بود و نسبت خویشاوندی با آیت‌الله مدرس خاتون‌آبادی داشت. ریشه‌های خانوادگی آیت‌الله بهشتی در سنت‌های دینی و علمی اصفهان نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت او ایفا کرد. تربیت در چنین خانواده‌ای، زمینه‌ساز علاقه‌مندی او به تحصیل علوم دینی از سنین پایین شد.
تحصیلات حوزوی و دانشگاهی
علوم دینی
بهشتی تحصیلات دینی خود را از سال ۱۳۲۱ در مدرسه صدر اصفهان آغاز کرد و در سال ۱۳۲۵ به حوزه علمیه قم رفت. دروس خارج فقه و اصول را نزد استادانی همچون آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله محقق داماد، امام خمینی و علامه طباطبایی فرا گرفت. حضور در حلقه درسی فلسفه علامه طباطبایی و مشارکت در تدوین کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» از نقاط برجسته دوران تحصیل او بود.
تحصیلات دانشگاهی
بهشتی در کنار تحصیلات حوزوی، دیپلم ادبی گرفت و در سال ۱۳۲۷ وارد دانشکده معقول و منقول تهران شد. او پس از اخذ لیسانس، در سال ۱۳۳۵ وارد دوره دکتری فلسفه شد و با وجود وقفه‌ای به دلیل سفر به آلمان، در سال ۱۳۵۳ موفق به اخذ دکتری فلسفه گردید. او به زبان‌های انگلیسی و آلمانی تسلط کامل داشت.
فعالیت‌های علمی و فرهنگی
مدرسه حقانی و دبیرستان دین و دانش
بهشتی با نگاهی نوگرایانه به آموزش دینی، مدرسه علمیه حقانی را با همکاری چند روحانی دیگر در قم تأسیس کرد. همچنین در سال ۱۳۳۳ دبیرستان دین و دانش را با هدف تربیت نیروهای مذهبی کارآمد پایه‌گذاری کرد.
تألیف و تدریس
او گرچه نویسنده‌ای پرکار نبود، اما آثار مهمی از خود برجای گذاشت که بیشتر آن‌ها حاصل سخنرانی‌ها و درس‌گفتارهای اوست. از جمله آثار مشهور او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
خدا از دیدگاه قرآن (پایان‌نامه دکتری)
نماز چیست؟
محیط پیدایش اسلام
اقتصاد اسلامی
شریعتی، جستجوگری در مسیر شدن
ولایت، رهبری، روحانیت
حق و باطل از دیدگاه قرآن
تفسیر سوره حمد
مبارزه پیروز (تحلیل قیام عاشورا)
سه گونه اسلام
درس‌گفتارهای فلسفه دین
مبارزات سیاسی و نقش در انقلاب اسلامی
فعالیت‌های پیش از انقلاب
پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی، بهشتی به جمع مبارزان پیوست و در وقایع سال ۱۳۴۲ نقش فعالی داشت. او عضو هیئت مؤتلفه اسلامی شد و به دلیل فشارهای ساواک، در سال ۱۳۴۳ به آلمان اعزام شد تا مسئولیت مرکز اسلامی هامبورگ را بر عهده گیرد. او با ایجاد اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان، بستری برای فعالیت مذهبی دانشجویان فراهم کرد.
بازگشت به ایران و تدوین کتاب‌های دینی
در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و در تدوین کتاب‌های دینی برای مدارس با افرادی چون شهید باهنر و علی گلزاده غفوری همکاری کرد. این کتاب‌ها نقش مؤثری در آشنایی نسل جوان با معارف اسلامی داشتند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
حزب جمهوری اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بهشتی به همراه یاران خود از جمله شهید باهنر، سید علی خامنه‌ای، و هاشمی رفسنجانی حزب جمهوری اسلامی را تأسیس کرد. این حزب نقش مهمی در سازماندهی نیروهای انقلابی ایفا کرد و بهشتی به عنوان دبیرکل آن فعالیت داشت.
تدوین قانون اساسی
او در مجلس خبرگان قانون اساسی به عنوان نایب رئیس انتخاب شد و نقش کلیدی در تدوین این سند بنیادین ایفا کرد.
ریاست قوه قضاییه
در سال ۱۳۵۸، امام خمینی او را به ریاست دیوان عالی کشور منصوب کرد و بهشتی با هدف پایه‌گذاری نظام قضایی اسلامی، اقدامات اساسی در اصلاح و تدوین ساختار قوه قضاییه آغاز کرد.
شخصیت و دیدگاه‌ها
بهشتی شخصیتی با سعه‌صدر، منظم، خوش‌بیان، دارای اخلاق نیکو و تسلط بالا بر معارف اسلامی و فلسفه غرب بود. او از حامیان آزادی، عدالت اجتماعی، استقلال، و مشارکت مردم در امور کشور بود. دفاع از اندیشه‌های علی شریعتی در دهه ۵۰ شمسی از دیگر جلوه‌های روشن‌فکری و انصاف او به شمار می‌رود.
شهادت
در شامگاه ۷ تیر ۱۳۶۰، یکی از تلخ‌ترین و خون‌بارترین وقایع تاریخ انقلاب اسلامی رخ داد. در جریان یک عملیات تروریستی و انفجار مهیب در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی، که توسط سازمان مجاهدین خلق طراحی و اجرا شد، آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی به همراه ۷۲ تن از یاران وفادار انقلاب، از جمله چند تن از وزرا، نمایندگان مجلس و مسئولان عالی‌رتبه کشور، به شهادت رسیدند. این حادثه، ضربه‌ای سنگین به نظام نوپای جمهوری اسلامی وارد کرد و موجی از اندوه و خشم در سراسر کشور برانگیخت. امام خمینی (ره)، رهبر انقلاب، در پیامی پرشور، این ضایعه را تسلیت گفت و فرمودند: «بهشتی، مظلوم زیست و مظلوم مرد و خار چشم دشمنان اسلام بود.» این جمله، تصویری روشن از شخصیت مقاوم، فداکار و بی‌ادعای شهید بهشتی به دست می‌دهد. یاد و راه این شهید بزرگوار، همچنان الهام‌بخش مجاهدان راه حق و عدالت است.
یاد و نام جاودان
یاد و نام شهید آیت‌الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، همواره در حافظه ملت ایران زنده و جاودان خواهد ماند. او را بحق باید معمار نظام قضایی جمهوری اسلامی و یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان انقلاب دانست؛ شخصیتی جامع‌الاطراف که با دانش عمیق حوزوی و دانشگاهی، توانست پل میان دین و سیاست را مستحکم سازد. نقش بی‌بدیل او در تدوین قانون اساسی، پایه‌گذاری نهادهای کلیدی و نهادینه‌سازی عدالت در نظام اسلامی، از وی چهره‌ای ماندگار در تاریخ معاصر ایران ساخت. شهید بهشتی از آغاز نهضت امام خمینی تا لحظه شهادتش، با تمام وجود در راه تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی کوشید. صداقت، عقلانیت، شجاعت و ایمان راسخ، از ویژگی‌های بارز او بود که نسل‌های آینده نیز از آن الهام خواهند گرفت.
